Za mną półmetek pracy nad książką. Idzie to wszystko bardzo wolno ale do przodu więc nie ma co narzekać.

Trochę w nawiązaniu do ciekawej notki kolegi ahenobarbusa, parę podstawowych informacj o produkcji barwników. Pewnie więszkość tych spraw jest użytkownikom SN znana, ale mnie nie była, więc wrzucam.

Farbowanie

Chłopcze, wiesz co łączy wszystkich ludzi. Biednych i bogatych, starych i młodych, kobiety i dzieci? 

Że wszyscy kiedyś umrą?

Głupiś .Nie gadaj tylko słuchaj. Wszyscy, ale to wszyscy lubią kolorowo się przyodziać. Czy wielki pan na zamku, czy chłopek co ma ćwierć łana ugoru, obaj chcą się ludziom pokazać. Im więcej barw, im mocniejsze i żywsze tym lepiej.

No a mnisi?

Zamilknij mówię. To wyjątek. Generalnie  kolory są dla ludzi ważne i są gotowi za nie zapłacić.  I to niemało. Więc można na tym nieźle zarobić  o ile  człowiek zna się na rzeczy. A wiesz skąd się biorą barwniki?

Zza morza?

Święci Pańscy, nie wytrzymam z tym osłem.  Zza morza to się sprowadza luksusowe kolory dla króla albo arcybiskupa .Szafran, indygo czy purpura tyryjska kosztują w złocie więcej niż ważą. Ja mówię o kolorach dostępnych dla każdego. Pamiętaj - zarabia się na rzeczach tanich.

No więc wiesz jakie barwniki robi się u nas?

…

No właśnie, więc posłuchaj, bo ci się to przyda.

Marzanna 

Sadzi się ją z odrostów korzeni  rzędami w urodzajnych, dobrze nawożonych ziemiach. Jak rośliny już  trochę podrosną, okopuje.się je. W ten sposób rozrastają się korzenie, a to w nich gromadzi się barwnik  Okopanie  trzeba powtarzać  kilka razy w roku. Dopiero po trzech latach marzanna ma na tyle dużo barwnika, że można zebrać plony. Oczyszczone i umyte korzenie suszy się na półkach w specjalnych drewnianych szopach. Na środku każdej z nich stoi piec który ogrzewa wnętrze. Żeby korzenie nie spleśniały, trzeba je co jakiś czas przewracać. Potem, wysuszone na wiór młóci się cepami, tak, żeby odpadła skórka. Ją też się sprzedaje na barwnik najsłabszego gatunku. Oczyszczone korzenie wrzuca się do stępy napędzanej kieratem, Okute tłuczki tną i zgniatają wszystko na mączkę. Pakuje się w baczki, gdzie może przeleżeć nawet kilka lat. Służy  do farbowania na kolor czerwony,  szkarłatny, pomarańczowy, różowy i podobne.

Urzet

Wszelkie odcienie niebieskiego od prawie czarnego granatu do jasnego błękitu uzyskuje się z barwnika urzetowego. Pole pod urzet musi być jesienią kilka razy zaorane i nawiezione. Na wiosnę sianie. Potem kilka razy pole trzeba pielić i przycinać czubki roślin, żeby rozrosły się na boki a nie wzwyż. Potem, dwa razy w roku, w lipcu i wrześniu, zbiera się liście. Następnie płuka się je w strumieniu i rozkłada na słońcu do wyschnięcia., Kiedy mocno już pożółkną wiezie się je do specjalnego młyna, gdzie ciągnięte przez konia kamienne koło miażdży wszystko na papkę. Z niej lepi się kulki wielkości jajka. Następnie, kiedy wyschną do wielkości orzecha, można je  sprzedawać . W zależności od jakości płacą za nie  od 80 do 200 groszy za centar.

Krokosz

Do barwienia na czerwono, pąsowo czy pomarańczowo używa się krokosza, który wyglądem przypomina trochę zwykły oset. Sieje się go na wiosnę w rzędach oddalonych od siebie o dwa łokcie, tak żeby do krzaków był dobry dostęp. Latem, kiedy zakwitnie trzeba zebrać płatki kwiatów. Skubanie ich to żmudne zajęcie, najlepiej, kiedy zajmują się tym dzieci.  Następnie płatki trzeba pozbyć się żółtego barwnika, który jest nietrwały i nie nadaje się do farbowania. Nas obchodzi tylko ten czerwony. Dlatego płatki suszy się w szopach, a potem płucze w wodzie z solą, najlepiej ugniatając je mocno, aż cała żółć się rozpuści. Wtedy masę wyciska się na płótnach, rozdziela na płatki i znowu uszy. W takiej postaci kupują ją farbiarze, zwłaszcza ci od jedwabiu. 

Rezeda

Z kolei kolor żółty i zielony  uzyskujemy z rezedy. Sieje się ją latem, nasionka ma tak drobne, że najlepiej mieszać je z popiołem inaczej wiatr wszystkie zdmuchnie. Potem pole trzeba przewalcować. Jesienią rośliny są na tyle duże ,że mogą przezimować. Wiosną, kiedy wszystko się rozrośnie przystępujemy do zbiorów. Rezedę rwie się z korzeniami, bo w nich, tak jak w liściach i łodygach też jest barwnik. Plon wiąże się w snopy jak zboże i suszy.  Potem młóci się je dokładnie bo ziarna nie nadają się dla barwnik , ale można z nich zrobić dobry olej. Wymłócone wiązki sprzedaje się farbiarzom, którzy gotują je w wodzie razem z suknem i tak zyskują pożądany kolor.

Czerwiec

Najdroższy i najbardziej trwały  barwnik, poz tymi zamorskimi, robi się z czerwca - małego robaczka, który przysysa się do korzeni rośliny nazwanej także czerwcem. Porasta ona często ugory i tam chłopi zbierają na początku lata owady. Ale dużo bardziej opłaca się założyć własną uprawę Najlepsze są grunty równe,  lekko  piaszczyste i suche , osłonięte lasem. CIężkie i mokre gleby, czy sypkie piaski zupełnie się nie nadają. Ziemię nawozi się gnojem i wiosną obsiewa nasionami zebranymi ubiegłego roku po nieużytkach. Stamtąd też bierze się  larwy które na początku lata delikatnie sypie się na na podrośnięte rośliny. Robaczki szybko zagrzebują się w ziemi i do następnego roku rozmnożą się mocno .Wtedy znów w miesiącu czerwcu wychodzi się na zbiory. Rośliny podkopuje się łopatką i wybiera z korzeni przyczepione do nich larwy- od 10 do 40 sztuk. To bardzo uciążliwa praca, ale z jednej morgi można ich zebrać nawet 150 funtów owadów .Potem trzeba je odtłuścić. Najczęściej w tym celu  czerwce gotuje się w wodzie z wapnem lub octem, tak ,że cały tłuszcz wypływa na górę, a robaki na dół. Potem odcedza się je i suszy na słońcu, a na końcu dosusza w piecach chlebowych. Sproszkowany czerwiec jest niezwykle cenny, można używać do każdego rodzaju sukna i poszukują go w całej Europie. Na kilogram barwnika potrzeba jakieś 200 tysięcy larw, ale to wystarczy na wybarwienie 100 funtów jedwabiu albo 40 funtów wełny.

 Galas

Do barwienia na czarno, tak zresztą jak do produkcji atramentu używa się galasu- czyli okrągłych narośli zbieranych z liści dębu. W środku żyją larwy osy galasowej.  Zbiór trzeba zacząć zanim wyjedzą miąższ w którym jest barwnik. Potem kulki suszy się na słońcu i uciera na proszek w ręcznych stępach.Potem sprzedaje się farbiarza, którzy gotują go tak długo aż uwolni  kolor. Ale jest on nic nie warty dopóki nie dosypie się witriolu, czyli koperwasu. A skąd go wziąć? Ano  produkują go zazwyczaj przy kopalniach  miedzi. Praży się tam całymi miesiącami na małym ogniu rudę, a potem wrzuca do kadzi z ołowiem i zalewa wodą . Powstaje niebieski proszek używany nie tylko przez farbiarzy, ale i garbarzy do barwienia skór. Sprzedają go po 40 groszy za 100 funtów.

 

 

Tekst tradycyjnie bez korekty i edycji (docelowo zrobi to za mnie ktoś w tym bieglejszy) więc z góry przepraszam za literówki, powtórzenia i inne takie błędziki.

Źródła:

https://pl.leskanaris.com/7219-medieval-clothing-and-fabrics-in-the-middle-ages.html

https://dzikibez.pl/wiedza/inne/farbowanie-barwnikami-roslinnymi/

https://isfjordhird.pl/2021/06/08/rosliny-barwierskie-we-wczesnym-sredniowieczu/

https://docplayer.pl/9830236-Barwienie-metodami-naturalnymi.html

https://www.repozytorium.uni.wroc.pl/dlibra/publication/139214/edition/128707/content

https://en.wikipedia.org/wiki/Natural_dye

http://www.rcin.org.pl/Content/57032/WA308_68958_II14041_Farbiarstwo-tekstyln_I.pdf

 

 

 

---

tagi:

	Zyszko
	14 stycznia 2022 11:17

45     1472    22 zaloguj sie by polubić