Skoro temat edukacji został wywołany przez Panią bozenan https://bozenan.szkolanawigatorow.pl/o-edukacji-znowu to pozwolę sobie wrzucić rozdział z "Lepszych czasów" dotyczący szkoły jezuickiej.  Temat jak zwykle potraktowałem mocno skrótowo. Ale bez tego rozdziału  pisanie o Rzeczpospolitej Obojga  Narodów nie miałoby  sensu.

Przypomiam, że na stronie www.legendarz .pl  zestaw obu książek "Dobre czasy" i "Lepsze czasy" dostępny jest w przystępnej cenie (99zł)

https://legendarz.pl/produkt/zestaw-ksiazek-dobre-czasy-jak-zarobic-w-sredniowieczu-i-lepsze-czasy-jak-zostac-krolem/

Wilno stolica Wielkiego księstwa Litewskiego właśnie przeżywa swój Złoty WIek.  To ludne i wielkie miasto szybko się rozwija, powstają mury miejskie z dziewięcioma bramami, stały most przez rzekę, murowane budowle miejskie i kamienice bogatych kupców zaprojektowane przez włoskich architektów. Obok siebie  żyją tu Litwini, Polacy, Rusini, Niemcy, Żydzi I  Tatarzy. Prawosławni, katolicy, luteranie, kalwini i inne wyznania. Miasto jest ośrodkiem władzy, międzynarodowego handlu ale też i nauki. O tej zaś najwięcej wie  pierwszy rektor Akademii Wileńskiej, a także spowiednik Króla Zygmunta - jezuita Piotr Skarga

Witaj chłopcze, dobrze  cię znów widzieć. Wiem o twojej podróży, zresztą sam ją przed najjaśniejszym Panem poparłem. Cieszę się, że wreszcie do nas dotarłeś. Pozwól, że oprowadzę cię po Akademii i nieco o niej opowiem

Najpierw dwa słowa o nas - jezuitach Towarzystwo Jezusowe powstało ledwo siedemdziesiąt lat temu. To Ignacy Layola i sześciesięciu  współbraci złożyło przysięgę przed papieżem. Dzisiaj nasz zakon liczy kilkadziesiąt tysięcy członków działających na chwałę Bożą od Filipin, Chin i Indii po kraje obu Ameryk. Pan Bóg nam widać w dziele błogosławi, ale i my sami musimy zawsze robić co możemy. Przede wszystkim starannie dobieramy kandydatów do zakonu. Każdy jezuita musi przejść długą i trudną formację duchową trwającą co najmniej czternaście lat. Dzięki temu każdy z braci jest gruntownie wykształcony i może uczyć innych. To ważne, bo  jest to jedna z naszych głównych misji. Przy każdym naszym klasztorze powstaje szkoła średnia - kolegium, a w większych miastach staramy się powołać Akademię.To nasz sposób na głoszenie Słowa Bożego, można chyba rzec dość skuteczny.

Kiedy pierwszy wysłannik naszego zgromadzenia przybył do Rzeczypospolitej pięćdziesiąt lat temu raportował do papieża że kraj jest dla katolicyzmu stracony, bo cała szlachta “jest zarażona religijnymi nowinkami”. A to dlatego, że jej synowie uczą się w dobrych luterańskich, kalwińskich i ariańskich szkołach.  Cóż, jedyne co można było zrobić, to otworzyć własne szkoły, lepsze od tamtych i do tego w przeciwieństwie do nich darmowe. Po długich staraniach, wsparciu kilku wpływowych osób, w tym kardynała i króla udało się otworzyć pierwsze kolegium w Braniewie, gdzie chłopcy uczyli się w siedmioioletnim gimnazjum. Dziś mamy ich w Rzeczpospolitej przeszło 30  takich ale to tutaj w Wilnie jest wyjątkowe.  Nasi bracia ciągle myśleli o założeniu szkoły wyższej. Trzeba było na to uzyskać środki oraz zgodę przełożonych zakonu, papieża i króla. Ostatecznie niecałe dwadzieścia lat temu nam się udało i na mocy przywileju Stefana Batorego powstała Akademia Wileńska. Nasza szkoła od początku cieszyłą się popularnością. Już w pierwszych latach uczyło się tu 500 chłopców, dziś ich liczba sięga 1000 z czego 100 na wyższych studiach, co czyni nas jedną z największych uczelni w Europie. Od początku też zależało nam na ulepszaniu nauczania. Dlatego aktywnie braliśmy udział w opracowywaniu “Ratio studiorum”- programu który obowiązuje we wszystkich jezuickich uczelniach na całym świecie.

Największą władzę w uczelni ma oczywiście zawsze prowincjał zakonu, który zatwierdza kadrę nauczycielską i często wizytuje placówkę. On też mianuje najważniejszą osobę w Akademii czyli rektora. Ten dba o jej  finanse, pilnuje by magistrzy  i uczniowie wykonywali swoje obowiązki, egzaminuje kandydatów do szkoły i przechodzących do następnej klasy, organizuje uroczystości okolicznościowe.  Aby być zawsze blisko spraw  którymi zarządza musi w ciągu roku poprowadzić 40 godzin wykładów, a co miesiąc zwoływać i przewodniczyć radzie nauczycielskiej. Oczywiście ze względu na ogrom obowiązków rektor potrzebuje pomocników. Do tych należą - dwaj doradcy przyboczni, minister (zarządza kolegium i pilnuje jego codziennych spraw), nadzorca (dba o dyscyplinę i porządek), ojciec duchowny (odpowiedzialny za  formację religijną), Do tego w przypadku uczelni wyższej, jak nasza, pojawia się kanclerz, który nadaje tytułu naukowe, prefekt studiów nadzorujący proces uczenia i egzaminujący studentów, dziekani poszczególnych wydziałów i prefekt  biblioteki. 

Po tej oprowadzę cię  później, bo wiem jak interesujesz się książkami. Dość powiedzieć, że dzięki ofiarności wielu zacnych  szlachciców, biskupów, nawet samego  króla, oraz prowadzonym regularnie zakupom w ciągu trzydziestu lat powstał  tu  jeden  z największych w Rzeczpospolitej księgozbiorów . Liczy sobie 9000 woluminów, dobrze opisanych i skatalogowanych. Korzystają z niej uczniowie i nauczyciele, ale za zgodą prefekta książki mogą być też pożyczone na zewnątrz. No ale nie wystarczy książki gromadzić, trzeba je jeszcze drukować. Sprowadziliśmy z Nieświeża maszyny drukarskie darowane nam przez Mikołaja Radziwiłła “Sierotkę” . Wcześniej zakupił je jego ojciec i produkował na nich ogromne ilości protestanckich pism. A teraz my na tych samych urządzeniach  drukujemy nasze, katolickie książki. I niech ktoś powie, że dobry Pan  Bóg nie ma poczucia humoru.

Ale wróćmy do uczelni. Kadrę nauczycielska stanowią: profesorowie - wyświęceni już jezuici którzy uczą w wyższych klasach gimnazjalnych   i  na studiach, oraz magistrowie wieczyści - księża uczący na stałe tylko w klasach gimnazjalnych, Swoje wykształcenie zdobywali oni na najlepszych uczelniach Europy. Ale żaden tytuł  nic nie da jeśli nauczyciel nie jest dobrym człowiekiem - to cecha najważniejsza. Musi on przykładem uczciwego, pobożnego życia wspierać i inspirować swoich wychowanków. Nie wolno mu  żadnych faworyzować, ani broń boże przyjmować od nich prezentów. Powinien panować nad gniewem i unikać stosowania  kar, nie być ani podejrzliwy ani zbyt łatwowierny. Uczniowie mają zachowywać się w klasie cicho i skromnie zajmując się nauką. Żadnego gadania, chodzenia i bazgrania po ścianach. Wymagane jest posłuszeństwo wobec nauczyciela i przykładanie do lekcji Podopieczni mają być traktowani  poważnie ale bez surowości, zawsze mając na względzie ich dobro i chwaląc, jeśli nie wyniki, to przynajmniej starania.  Najlepszych uczniów nagradza się publicznie w klasie, a raz w roku przed całą szkołą. Tych którzy szczególnie się wyróżniają można przenieść w trakcie roku szkolnego do wyższej klasy.  W naszym zakonie wierzymy, że lepsze wyniki osiąga się odpowiednimi nagrodami, niż karą, zwłaszcza cielesną. Ale czasem, choć rzadko,  jest to nieuniknione - zwłaszcza że część studentów to awanturnicze dusze, czasem skłonne do przemocy. Takich odsyła się do prefekta, a jeśli on tak zadecyduje korektor - człowiek spoza zakonu wymierza na osobności karę chłosty, niezbyt, dodam dotkliwą.

Co do  uczniów to część z nich stanowią scholastycy, czyli młodzi jezuici, jeszcze przed święceniami. Mieszkają przy kolegium i cały czas poświęcają naukę. Druga grupa to miejscowi  zazwyczaj dzieci mieszczan i bogatej szlachty. Rezydują  u siebie w domu, u rodziny lub na wynajętej stancji. Ubożsi szlachcice mieszkają po kilku w budynkach zwanych konwiktami, jest ich w naszym mieście kilka. Do tego dochodzą bursy ubogich, - akademiki dla najmniej zamożnych.. Ci najczęściej poza normalnym programem uczą się też muzyki i śpiewu. Jeśli chodzi o pochodzenie - najwięcej uczniów to dzieci mieszczan, ale przybywa nam coraz więcej synów z rodów szlacheckich, a nawet magnackich. Co nie znaczy,że nie przyjmujemy też dzieci chłopskich.Jest ich jednak zdecydowanie mniej. Bo choć nauka tu jest bezpłatna, to wikt, mieszkanie, papier i inne materiały szkolne nie są tanie. Co do wyznania - przyjmujemy tak samo chętnie katolików, jak protestantów i prawosławnych, nie dyskryminujemy nikogo.  W Rydze na ten przykład do naszego kolegium uczęszczają tylko luteranie. Kiedy pewnego razu władze tego miasta chciały zakazać nam nauki sami mieszkańcy zbuntowali się i rozkaz. Nie nawracamy innowierców i nie każemy im brać udziału w naszych nabożeństwach, ale często bywa że po jakimś czasie sami do nas przystają.

Gimnazjum

Każda klasa liczy sobie około 100 osób. Uczniowie są w różnym wieku, obok siebie siedzą duchowni i świeccy, katolicy i protestanci,  arystokraci, szlachta, mieszczanie i  chłopi. Dla każdej dziesiątki  wybiera się jednego z nich na dekuriona, “oficera” który codziennie rano  przepytuje kolegów, sprawdza ich przygotowanie, zbiera zeszyty i spisuje uchybienia Nauczyciel weryfikuje jego sprawozdania każdej soboty. Każdy pełni funkcję dekuriona przez tydzień. Poza szkołą młodszym pomagają pedagodzy - starsi uczniowie , którzy rozmawiają z nimi tylko po łacinie. 

Do naszego gimnazjum trafia   uczeń po szkole podstawowej, który umie już czytać i pisać .Pochodzenie i stan posiadania nie mogą tu odgrywać roli - nauczanie jest bezpłatne. Zazwyczaj kandydat ma 10- 14 lat, ale bywają i młodsi czy dużo starsi. Po krótkim wywiadzie i wypełnieniu ankiety  prefekt przeprowadza egzamin i na jego podstawie stwierdza czy kandydat jest gotowy i do które klasy może  trafić. Wybiera się taką, która jest nieco poniżej jego możliwości. Gimnazjum liczy pięć klas, ale pierwsza z nich - infima, oraz ostatnia - retoryka trwają po dwa lata, zatem całe gimnazjum to 7 lat nauki.

W pierwszej klasie chłopcy uczą się podstaw gramatyki łacińskiej, odmiany rzeczowników i czasowników, formułują proste zdania, Próbują pisać krótkie teksty i tłumaczyć zdania z klasyków rzymskich, głównie Cycerona uważanego za najlepszego mówcę w dziejach. Podstawą nauki jest przyjęty na całym świecie podręcznik do gramatyki łacińskiej brata Alvara.  Ważne by nauczyciel nie nudził  uczniów  i niczego im nie dyktował. Niech sami robią sobie notatki i wyciągają wnioski . Codziennie też należy  powtarzać materiał   z poprzednich lekcji dla jego utrwalenia. Wspaniały efekt dają potyczki słowne między uczniami. Klasa podzielona jest na dwie grupy -”rzymską” i “grecką” które ze sobą rywalizują w nauce. Każdy uczeń “grecki” ma swojego odpowiednika “rzymskiego” Obaj  codziennie zadają sobie pytania i  zagadki gramatyczne, odpytują się z zadanych tekstów, poprawiają nawzajem i próbują złapać na błędzie. Wszystko pod okiem nauczyciela Takie zmagania w klasie hartują ducha i ambicję uczniów, Poza nauką w klasach uczniowie mają półgodzinną przerwę na ćwiczenia fizyczne. Do tego każdy czwartek jest dniem wolnym od nauki i wszyscy udają się wtedy na wycieczkę za miasto by uczestniczyć w zespołowych grach i zabawach.

W klasie drugiej  zwanej gramatyką i trzeciej nazwanej syntaksą chłopcy u poznają już wszystkie zasady podstawowej łaciny, oraz składnię zdań w grece. Podstawą do nauki są nadal teksty starożytnych rzymskich klasyków -  Cycerona, Owidiusza, Cezara, Wergiliusza i innych .Sam sposób nauki  i plan lekcji pozostają prawie identyczne  Wszystkie trzy wspomniane klasy mają na celu takie poznanie łaciny i greki , by uczeń mógł bez błędów formułować zdania w tych językach  zarówno  mowie i na piśmie. 

Kolejne klasy czwarta( poetyka) i piąta  (retoryka) to już wyższy stopień wiedzy. Oczywiście nadal duży nacisk kładzie się na ćwiczenie pamięci i utrwalanie reguł gramatycznych  Natomiast  uczniowie poznają ju zasady  tworzenia poezji, finezyjnego formułowania myśli, przemawiania , pisania pięknych listów i innych formalnych pism. Interpretują teksty, formułują własne przemyślenia, tworzą na zadany temat wiersze przemowy i inne utwory. Pogłębiają też swoją znajomość greki, choć pozostaje ona tylko językiem pomocniczym.

Niektórzy zarzucają nam, że za mało w naszej szkole uczymy religii. Jej lekcje odbywają się raz w tygodniu, zazwyczaj w sobotę i to tylko przez pół godziny, Ale musimy pamiętać, że uczęszcza tu wielu innowierców .Siłą nie przekonamy ich do naszej wiary, natomiast możemy wypchnąć poza mury gdzie nie będziemy już mieli żadnego wpływu na ich wychowanie. Zamiast tego pogłębiamy wiedzę teologiczną na zajęciach dobrowolnych

Jeśli mowa o zajęciach dodatkowych, to należy do nich matematyka. Chłopcy raz w tygodniu  uczą się podstawowych działań, obliczania procentów, ułamków, rachunków spółek, ciągów arytmetycznych. Poznają też podstawy astronomii i kalendarza. Geografia i historia nie są odrębnymi przedmiotami, ale gruntowna wiedzę z tych dzidzin przekazuje się w trakcie innych zajęć, wplatając ją płynnie w ich treść . 

Ważne są też zajęcia ze śpiewu liturgicznego oraz przedstawienia teatralne organizowane już po szkole. W każdym kolegium działa teatr uczniowski. Publicznością są zawsze inni uczniowie i nauczyciele, ale czasem zaprasza się też rodziny czy po prostu mieszczan. Wystawia się  sztuki moralizatorskie piętnujące pijaństwo, lenistwo, chciwość i inne przywary. Przygotowywanie do spektaklu zajmuje  uczniom wolny czas, ,nie nudzą się i nie broją na mieście. Do tego wzmacnia  i ćwiczy ich pamięć a także przygotowuje do wystąpień publicznych.

Studia wyższe  - wydział filozofii

Po ukończeniu gimnazjum część najzdolniejszych uczniów, nie więcej niż 50, zaczyna kształcenie na Akademii, na wydziale filozofii. Filozofia uczy jak poznawać świat i go rozumieć, co jak wierzymy, nieuchronnie prowadzi do poznania Boga. Podstawą programu są dzieła Arystotelesa. Na pierwszym roku wykłada się w zasadzie tylko logikę - główne narzędzie samodzielnego myślenia. Nie chwaląc się mamy w tym pewne osiągnięcia Podręcznik do tego przedmiotu napisany tu w Wilnie przez naszego brata Marcina Śmigleckiego stał się podstawą nauczania dla wielu uczelni w całej Europie, także tych protestanckich. Kiedy już studenci pojmą zasady wyciągania wniosków i samodzielnego myślenia, na drugim roku wykładamy im fizykę .matematykę i psychologią.

Fizyka - czyli filozofia przyrody obejmuje poznawanie ciał materialnych - zarówno tych żywych jak i nieożywionych oraz  rządzących nimi praw i sił. W jej skład wchodzą między innymi  zoologia, botanika, chemia,technika, geometria i mechanika. W czasie ciepłych miesięcy na powietrzu studenci poznają meteorologię - naukę o zjawiskach atmosferycznych, geologicznych i astronomicznych. Co do tych ostatnich nasz zakon prowadzi bardzo intensywne badania nieboskłonu, także tu w Rzeczpospolitej. Największe i najlepiej wyposażone jest obserwatorium  w Kaliszu. Musisz wiedzieć, że chociaż na Akademii Krakowskiej dzieło Kopernika uznawane jest za niedorzeczne, my wierzymy, że mógł mieć  rację. Natomiast teoria o obrotach ziemi wokół słońca wymaga weryfikacji naukowej, dlatego ciągle szukamy na nią niezbitych dowodów.

Matematyka - od początku istnienia naszej uczelni wykłada się tumatematykę i to na wysokim poziomie. Studenci poznają gruntownie nie tylko arytmetykę, geometrię i trygonometrię, ale też praktyczne ich  zastosowania . Oblicza się  współrzędne geograficzne i astronomiczne,uczy zasad działania przyrządów matematycznych, nawigacyjnych czy zegara słonecznego.

Psychologia - to nauka o duszy, zmysłach ludzkich i o rozumie. Poznaje się tu też budowę ciała  człowieka. Studenci dowiadują się jak działa mózg i układ nerwowy, uczą się o organach zmysłowych. 

Na trzecim, ostatnim roku studiuje się metafizykę - czyli abstrakcyjne rozważania o człowieku i Bogu, oraz filozofię moralna - czyli etykę, ekonomikę i politykę. Etyka to praktykowanie cnót i unikanie wad by osiągnąć naturalne szczęście. Ekonomika obejmuje dobre sposoby zarządzania domem, rodziną i interesem. Dużo tu wiedzy o handlu, kredycie, lichwie i organizacji pracy. Z kolei polityka obejmuje naukę o społeczeństwie  prawidłowym funkcjonowaniu państwa i jego rządów, przyczynach kwitnienia lub upadku królestw, Studenci poznają też szczegółowe zagadnienia dotyczące ustroju Rzeczypospolitej i proponowanych sposobach ich naprawy.

Po ukończeniu filozofii student odbywa egzamin ustny,  zyskuje tytuł bakałarza i może rozpocząć karierę w świecie.   Natomiast jeśli ktoś chce uzyskać tytuł magistra sztuk  wyzwolonych i mieć prawo do nauczania studentów musi odbyć specjalna obronę. Obejmuje ona cały materiał studiów. Kandydat przed gronem trzech profesorów musi w dyspucie wykazać i obronić swoje racje udowadniając, że jest gotowy.

Studia wyższe  - wydział teologii

Studenci, którzy należą do naszego zakonu, po ukończeniu wydziału filozofii przystępują do czteroletnich studiów teologicznych, gdzie uczą się o Bogu i  jego naturze, o sprawiedliwości i prawdzie, o dogmatach Kościoła i dysputach jakie będą w przyszłości toczyć z innowiercami. Podstawę programową, poza rzecz jasna Pismem Świętym, stanowi dzieło św. Tomasza z Akwinu  Jako że nasz zakon prowadzi tu dzieło misyjne studenci poznają też języki  Wielkiego Księstwa Litewskiego - litewski, ruski, estoński i łotewski

Na uczelni można też od dwuletni kurs teologii moralnej  stawia na praktyczną wiedzę jak być dobrym spowiednikiem , z czego nasz zakon słynie. Potrafimy w jasny sposób rozstrzygać zawiłe kwestie sumienia i prawa kościelnego, dlatego z naszych usług korzysta wielu możnych i władców.  Po czterech latach studiów i dwóch uzupełniających student zdaje egzamin ustny i przeprowadza trzydniową dysputę teologiczną z dostojnymi adwersarzami następnie  ogłasza się go doktorem nauk.

A teraz tak jak obiecałem opowiem ci o naszej sławnej na cały kraj bibliotece.

 

---

tagi:

	Zyszko
	15 lutego 2024 13:09

17     1717    21 zaloguj sie by polubić